รู้จักโครงสร้าง และหน้าที่ของผิวหนัง

ผิวหนังปกคลุมอยู่ทั่วร่างกายของเรา ซึ่งทำหน้าที่เป็นด่านแรกในการป้องกันอันตรายจากพวกแบคทีเรีย, ไวรัส อีกทั้งยังมีหน้าที่ช่วยควบคุมการสูญเสียน้ำออกจากร่างกาย ควบคุมอุณหภูมิ และรับความรู้สึก

ผิวหนังประกอบด้วย 3 ชั้น ได้แก่ ชั้นหนังกำพร้า (Epidermis), ชั้นหนังแท้ (Dermis) และชั้นไขมัน (Subcutis) ในแต่ละชั้นจะแบ่งเป็นชั้นย่อยๆอีกหลายชั้น และมีต่อมต่างๆอีกมากมายเช่น ต่อมเหงื่อ ต่อมไขมัน เป็นต้น ซึ่งจะมีหน้าที่แตกต่างกันออกไป

ชั้นหนังกำพร้า เป็นชั้นที่อยู่นอกสุด ทำหน้าที่ช่วยปกป้องผิวเราจากสารพิษ, แบคทีเรีย และการสูญเสียน้ำ ชั้นหนังกำพร้านี้จะมีอีก 5 ชั้นย่อย ซึ่งจะมีส่วนในกระบวนการผลัดเซลล์ผิว (Keratinisation) ประกอบด้วย

1. Basal layer หรือ Stratum basale: เป็นส่วนที่อยู่ชั้นในสุด ที่ซึ่งเซลล์ keratinocyte ถูกผลิต และถือว่าเป็นชั้นที่เซลล์ยังมีชีวิต
2. Prickle layer หรือ Stratum spinosum: เซลล์Keratinocyte ในส่วนนี้จะผลิตโปรตีนที่เรียกว่า Keratin ซึ่งจะมีลักษณะเล็กเรียว
3. Granular layer หรือ Stratum granulosum: ชั้นนี้จะเป็นจุดเริ่มต้นของกระบวนการผลัดเซลล์ผิว (Keratinisation) เซลล์จะเริ่มมีลักษณะแข็ง และเริ่มเปลี่ยนเป็น Keratin และ lipids
4. Clear layer หรือ Stratum lucidium: เซลล์ในชั้นนี้จะอัดตัวกันอยู่อย่างหนาแน่น และมีลักษณะแบนราบ ไม่สามารถแยกตัวออกจากกันได้
5. Horny layer หรือ Stratum corneum: มีลักษณะเป็นเซลล์แบนๆ เรียงกันขนานกับผิว เป็นเซลล์ที่ตายแล้ว ซึ่งจะหลุดลอกออกเป็นขี้ไคล (Desquamation process)

เซลล์ในhorny layer จะถูกจับยึดกันไว้ด้วยไลปิด แบริเออร์ (lipids barriers) ซึ่งไลปิดเหล่านี้ทำหน้าที่เป็นเกราะป้องกัน และมอยส์เจอไรเซอร์ให้ความชุ่มชื้น ถ้าผิวของเราขาดไลปิดก็จะทำให้ผิวแห้งหยาบ ลอกเป็นขุย

ชั้นหนังกำพร้าถูกปกคลุมด้วยน้ำและไลปิด ที่เรียกว่า Hydrolipid film ทำหน้าที่ช่วยทำให้ผิวอ่อนนุ่ม และปกป้องผิวจากแบคทีเรีย เชื้อราต่างๆ โดยปกติ hydrolipid film จะถูกรักษาไว้โดยต่อมเหงื่อและต่อมไขมัน

ส่วนที่ประกอบเป็นน้ำของ hydrolipid film ประกอบด้วย

• กรดแลคติก (Lactic acid) และ กรดอะมิโนอีกหลายชนิด ที่ได้จากต่อมเหงื่อ
• กรดไขมัน (Free fatty acid) จากน้ำมัน (Sebum)
• กรดอะมิโน เช่น pyrrolidine carboxylic acid และ สารให้ความชุ่มชื่นอื่นๆ (NMF) ซึ่งได้มาจากกระบวนการ Keratinisation

การปกป้องผิวด้วยความเป็นกรดเหล่านี้ ทำให้ผิวมีค่าเป็นกรดอ่อนอยู่ pH 5.4-5.9 ซึ่งมีประโยชน์ดังนี้

• ช่วยปกป้องผิวจากแบคทีเรีย
• ช่วยในกระบวนการสร้างไลปิด แบริเออร์
• ช่วยกระตุ้นเอ็นไซม์ในการหลุดลอกของขี้ไคล
• ช่วยให้เซลล์ผิวเกิดการซ่อมแซมตัวเองได้เมื่อเซลล์เกิดความเสียหาย

องค์ประกอบหลักที่พบในชั้นหนังแท้คือ คอลลาเจน และ อิลาสติน, เนื้อเยื่อเกี่ยวพันซึ่งให้ความแข็งแรง และความยืดหยุ่น ช่วยให้ผิวมีสุภาพดี ดูอ่อนเยาว์  เส้นใยเหล่านี้จะถูกตรึงไว้ด้วยสารที่ลักษณะคล้ายเจล หรือสาร hyaluronic acid ซึ่งมีความสามารถในการจับน้ำได้ดี และช่วยรักษาปริมาตรของผิวเอาไว้อีกด้วย

กิจวัตรประจำวัน และปัจจัยภายนอก เช่น แสงแดด การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ มีผลต่อระดับคอลลาเจน อิลาสติน ขณะที่เมื่ออายุเพิ่มขึ้น การผลิตคอลลาเจน อิลาสติน และความสามารถในการจับกับน้ำของไฮยาลูรอนก็ลดลง ผิวขาดความกระชับ ยืดหยุ่น เกิดริ้วรอย
อ่านเพิ่มเติมจากเรื่องปัจจัยที่ผลกระทบต่อผิวหนัง, แสงแดดมีผลต่อผิวอย่างไร และริ้วรอย

1. ต่อมน้ำเหลือง
2. ประสาทรับความรู้สึก
3. รูรากขน/ผม

ผิวหนังช่วยป้องกันอันตรายจากภายนอก อีกทั้งยังแสดงถึงความมีสุขภาพดีอีกด้วย

เมื่อเกราะปกป้องผิวถูกรบกวน 

• จะทำให้เกิดการสูญเสียความชุ่มชื้น ผิวแห้ง ดูหยาบกร้าน ลอกเป็นขุยได้ 
• อาจทำให้ผิวขาดความยืดหยุ่น ไม่กระชับ ส่งผลให้เกิดภาวะผิวแพ้ง่าย ไวต่อปัจจัยต่างๆเช่น แสงแดด อุณหภูมิ และติดเชื้อต่างๆได้ง่าย 

ผิวหนังมีหลายกระบวนในการฟื้นฟู และซ่อมแซมผิว ซึ่ง stratum basal จะมีบทบาทสำคัญเนื่องจากมีหน้าที่ในกระบวนการสร้างเซลล์ผิวใหม่ เช่น 

• ถ้าเกิดบาดแผล หรือความเสียหายขึ้นที่ผิวหนังชั้นบนสุด จะสามารถซ่อมแซมผิวได้โดยไม่เกิดรอยแผลเป็น 
• ถ้าเกิดบาดแผลหรือความเสียหายลึกถึงชั้นหนังแท้ เช่นมีภาวะแผลเปื่อย พุพอง แผลเรื้อรัง จะทำให้เกิดแผลเป็นขึ้นมาได้

1. เมื่อเกิดบาดแผล เนื้อเยื่อมีการฉีดขาด จะกระตุ้นให้เกิดกระบวนการของ platelet aggregation หรือการจับตัวของ platelet เป็นกลุ่มที่บาดแผลนั้น รวมไปถึงกระบวนการแข็งตัวของเลือด หรือ coagulation
2. เกิดการตายของเซลล์และ เนื้อเยื่อรอบแผล ซึ่งก็จะถูกทำลายโดยเอ็นไซม์
3. จากนั้นจะมีการหลั่งสารสำคัญหลายตัวซึ่งจะกระตุ้นให้เม็ดเลือดขาวมารวมตัวกันที่บาดแผลโดยมีหน้าที่ทำลายแบคทีเรีย และเซลล์ต่างๆที่ตายแล้ว
4. หลังจากนั้นจะเกิดการสร้างเส้นเลือดใหม่ และการสร้างคอลลาเจน รวมไปถึงกระบวนการเสริมสร้างเซลล์ผิวใหม่ (epithelisation)
5. อ่านเพิ่มเติมในเรื่องของปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อผิว, การดูแลผิว, การเลือกใช้มอยส์เจอไรเซอร์